Aan stroom uit je stopcontact kun je niet zien hoe en waar het is geproduceerd. Toch zijn de herkomst en de condities van groene stroom te herleiden. Iedere energieproducent krijgt namelijk per megawattuur geproduceerde groene stroom een zogeheten Garantie van Oorsprong (GVO). In dit certificaat is vastgelegd dat de megawattuur duurzaam is opgewekt. GVO’s zijn geld waard en worden verhandeld, ook internationaal. Deze handel beloont landen die beschikken over (veel) duurzame opwekcapaciteit.
Het probleem voor de Nederlandse markt: de pen en het pennendopje
Toch hebben buitenlandse GVO’s voor de ontwikkeling van duurzame stroom in Nederland een negatief effect. Achter de simpele term ‘groene stroom’ gaat een complexe wereld schuil, waarin groene stroom uit het buitenland niet bijdraagt aan de vergroening van de elektriciteitsproductie in Nederland. Het is daarom gangbaar om aan geïmporteerde (buitenlandse) GVO’s van groene stroom tóch de CO2-uitstoot van grijze stroom toe te kennen. Hieronder een uitleg, op basis van een vergelijking met een denkbeeldige Noorse pennenfabriek.
Om uit te leggen wat de nadelen zijn van de buitenlandse GVO’s, stellen we ons een willekeurige Noorse waterkrachtcentrale voor als een pennenfabriek. Deze fabriek maakt (hoe toepasselijk) groene pennen, allemaal voorzien van een groen pennendopje. De pen representeert hier de duurzaam geproduceerde stroom, en het dopje is de verhandelbare Garantie van Oorsprong (GVO).
Europees handelssysteem voor GVO’s
Vóórdat GVO’s verhandelbaar werden, maakte deze Noorse pennenfabriek evenveel groene pennen met hetzelfde groene dopje. In Noorwegen koopt echter iedere consument zijn pen zónder dop. Daar vraagt niemand om een GVO, omdat vrijwel alle stroom daar duurzaam wordt opgewekt. Doordat er geen vraag naar groene dopjes was, hadden ze geen waarde, en kwamen daarom überhaupt niet op de markt. De waardeloze dopjes hielden ze in Noorwegen dus over. Maar dat is inmiddels veranderd.
Europese regels bepalen namelijk dat de groene pen en het dito dopje niet als één vaste set hoeven te worden verkocht. Omdat Noorse consumenten nog steeds niet geïnteresseerd zijn in GVO’s, worden de pen en het dopje daarom nu als twee aparte producten in verschillende landen aangeboden. De pen (de duurzame stroom) blijft onveranderd in Noorwegen, het in Noorwegen tot voor kort waardeloze dopje belandt op de Nederlandse markt voor groene stroom.
Hoe grijze stroom ineens als groene stroom verkocht mag worden
Een groot aantal Nederlandse energieleveranciers willen namelijk maar wát graag groene dopjes uit Noorwegen kopen. In het GVO-handelssysteem is namelijk afgesproken dat een in Nederland geproduceerde grijze pen, hier tóch als (duurdere) groene pen verkocht mag worden, mits er een Noors groen dopje op zit. Nederlandse energieleveranciers hoeven dus alleen een groene Noorse GVO te kopen, en die te plakken op de stroom uit hun Nederlandse grijze gascentrale. De Europese motivatie hierachter, is dat de Noren via de GVO’s beloond worden voor hun duurzame groene pennenfabrieken wanneer de Nederlandse grijze pennenfabriek de groene dopjes uit Noorwegen koopt. Door het opzetten van deze handel in GVO’s, krijgen makers van groene pennen een extra pijler onder hun verdienmodel, wat de investeringen in waterkrachtcentrales in Noorwegen ten goede komt.
Buitenlandse GVO’s zijn goedkoper dan zelf groene opwekcapaciteit realiseren
Maar het opkopen van overtollige dopjes (GVO’s) van reeds bestaande Noorse pennenfabrieken, die in hun eigen thuismarkt pennen verkopen zonder dopjes, levert geen extra groene stroom op. En de Nederlandse pennenmarkt wordt nog steeds gedomineerd door grijze pennen met een groene dop. Want de import van Noorse GVO’s is goedkoper dan onze eigen grijze pennenfabriek sluiten en zelf meer groene pennen gaan produceren. Het problematische hiervan is uiteraard dat verduurzaming van onze energievoorziening afhangt van investeringen in nieuwe groene pennenfabrieken (lees: zonneparken, windmolens). De handel in GVO’s geeft Nederlandse energieleveranciers echter een goedkopere route om niet zelf te investeren in nieuwe eigen opwekcapaciteit, waardoor de broodnodige vergroening van de elektriciteitsproductie in Nederland trager verloopt dan zou kunnen.
